BỒ TÁT LONG THỌ (NĀGĀRJUNA) – BẬC TỔ SƯ TRUNG QUÁN LUẬN

Vào khoảng thế kỷ II – III sau Công nguyên, Phật giáo Ấn Độ đang phát triển rực rỡ với nhiều bộ phái và tư tưởng triết học phong phú. Sau thời kỳ Phật giáo Nguyên thủy, phong trào Đại thừa (Mahāyāna) bắt đầu lan rộng, nhấn mạnh lý tưởng Bồ Tát và trí tuệ Bát Nhã. Trong giai đoạn này, tranh luận triết học giữa các trường phái rất sôi nổi:
- Phái Hữu Bộ (Sarvāstivāda), phái Kinh Lượng Bộ (Sautrāntika);
- Các nhà triết học Bà-la-môn và cả các học thuyết phi Phật giáo;
- Đặc biệt là sự đối lập giữa Thượng Tọa bộ của Phật giáo nguyên thủy và Phật giáo Phát triển (Đại Thừa). Về khía cạnh triết học, một số trường phái rơi vào cực đoan:Hữu kiến (thường kiến) cho rằng vạn pháp có bản thể thường hằng, bất biến. Một số khác lại cho rằng Vạn pháp hoàn toàn hư vô, không tồn tại thực chất nào (Vô kiến hay đoạn kiến). Vì vậy, Ngài Long Thọ muốn khôi phục tinh thần trung đạo mà Đức Phật đã dạy, vượt ra ngoài hai cực đoan thường – đoạn, bằng một hệ thống lý luận chặt chẽ, chống lại mọi chấp thủ và tà kiến - đó chính là Trung Quán Luận.
Nội dung chính của Trung Quán Luận gồm 27 phẩm (chương), mỗi phẩm bàn về một vấn đề triết học và thực hành, như: nhân duyên, tứ đế, hành, ngã, Niết-bàn, v.v. bằng phương pháp luận phá (prasaṅga) – đưa các quan điểm cực đoan đến hệ quả vô lý để bác bỏ, rồi chỉ ra chân lý trung đạo. Cuối cùng, Trung qua1nn luận chủ trương tư tưởng Tánh Không – mọi pháp không có tự tính (svabhāva), chỉ do duyên khởi mà hiện hữu:
“Nhờ nhân duyên nên các pháp sinh,
Nhờ nhân duyên nên các pháp diệt,
Ta, bậc Sa Môn, thường dạy như vậy.”
(Trung Quán Luận, kệ mở đầu)
Năm 1927–1931, cuộc khai quật do khảo cổ học Ấn Độ (ASI) tổ chức tại Nagarjuna Konda (bang Andhra Pradesh) đã phát hiện xá lợi Phật cùng nhiều di tích Phật giáo khác tại khu vực Nagarjuna Konda. Cuối năm 1932, Xá lợi được trao cho Mahabodhi Society of India tại Ấn độ và Hội này đem về an trí tại chùa Srilanka tại Sarnath. (👉 📷Xin xem ảnh Xá Lợi Xương Phật khai quật tại vùng Nagarjuna Konda). Phần Xá Lợi này đã được mang sang Việt nam triển lãm cho mọi người chiêm bái nhân dịp Vesak 2025.
Những năm 1960, Ấn Độ cho xây dựng đập thủy điện Nagarjuna Sagar trên sông Krishna để làm thủy lợi và phát điện tại khu vực trú xứ tu tập của Ngài Long Thọ. Hầu hết khu vực bị ngập nước, chỉ còn các di tích được di dời lên một hòn đảo giữa hồ – gọi là Đảo Nagarjunakonda hiện nay. Hồ nước hiện nay là hồ nhân tạo lớn nhất Ấn Độ và là điểm tham quan kết hợp giữa di sản văn hóa và cảnh quan thiên nhiên. Trên đão vẫn còn bảo tồn:
1.Bảo tàng đảo Nagarjunakonda: Lưu giữ tượng Phật, phù điêu, bia ký Brahmi, cùng nhiều hiện vật từ thời vương triều Ikshvaku cùng những bản khắc minh chứng sự giao lưu giữa Phật giáo Ấn Độ với Sri Lanka, Đông Nam Á và Trung Á;
2. Tàn tích tu viện & tháp Phật giáo: Nhiều nền móng chùa, bảo tháp, giảng đường xưa được phục dựng ùng tháp Xá lợi lớn từng là trung tâm lễ hội của vùng. Xá lợi Phật an trí tại đây, đã được bàn giao cho hội MahaBodhi và hiện được an trí tại chùa Srilanka - Sarnath, Ấn độ.